Mond- en gebitshygiëne

Mondverzorging bij een droge mond

(Deze tekst is ook te lezen in de folder Mondverzorging bij een droge mond.)

Een verminderde werking van de speekselklieren kan onder andere worden veroorzaakt door:

• het gebruik van bepaalde medicijnen;
• het syndroom van Sjögren;
• bestraling van het hoofd-halsgebied;
• een graft-versus-hostziekte.

En als uw speekselklieren minder goed werken:

• produceert u minder speeksel: u krijgt het gevoel van een droge mond.
• verandert de kwaliteit van uw speeksel. Hierdoor neemt de beschermende werking van uw speeksel af.
• verschuift het microbiële evenwicht in de mond waardoor sneller gaatjes (tandcariës) en schimmelinfecties kunnen optreden.

Hier kunt u meer lezen over de gevolgen van een droge mond en welke preventieve maatregelen u kunt treffen.

Gevolgen van een droge mond

Als uw speekselklieren minder goed werken, heeft u een grotere kans op het ontstaan van gaatjes in uw tanden en kiezen. Als u uw gebit niet op de juiste wijze verzorgt, kan uw gebit, zelfs al binnen een aantal maanden, zo ernstig worden aangetast, dat uw tanden en kiezen verloren gaan.

Een goede mondverzorging, het gebruik van extra fluoride en de juiste voeding zijn daarom van groot belang. Daarnaast is het belangrijk dat u uw gebit regelmatig laat controleren door uw tandarts of mondhygiënist. Problemen kunnen dan op tijd worden verholpen.

Goede mondverzorging

• Poets uw tanden drie keer per dag. Doe dit met een zachte tandenborstel (eventueel elektrisch) en een milde tandpasta met fluoride. Vervang de tandenborstel regelmatig (minimaal 4 keer per jaar).
• Maak met een flossdraad, tandenstoker of rager de ruimte tussen uw tanden en kiezen schoon.

Het gebruik van fluoride

Fluoride is een natuurlijke stof die de tanden en kiezen steviger maakt. Het helpt gaatjes in tanden en kiezen te voorkomen.

Vanwege de verminderde werking van uw speekselklieren is het nodig extra fluoride in de vorm van een gel of een mondspoelmiddel te gebruiken. U krijgt hiervoor een recept van uw mondhygiënist.

De werking van de speekselklieren herstelt zich meestal niet, tenzij de oorzaak in het gebruik van medicijnen is gelegen. U zult er dus rekening mee moeten houden dat u blijvend extra fluoride moet gebruiken.

Fluoridekappen en neutrale fluoridegel

Met behulp van zogenaamde fluoridekappen (zie foto) brengt u de neutrale fluoridegel aan op uw gebit. Fluoridekappen zijn flexibele kunststof kapjes die precies over uw tanden en kiezen passen. De kappen worden voor u op maat gemaakt. Daarvoor maakt de mondhygiënist of uw tandarts eerst een afdruk van uw gebit.

Werkwijze

• Gebruik de neutrale fluoridegel drie keer in de week. Doe dit op vaste dagen, bijvoorbeeld op maandag, woensdag en vrijdag.
• Als u wordt bestraald en bij ernstige vormen van monddroogheid, gebruikt u de neutrale fluoridegel om de dag.
• Vul de fluoridekappen met de gel. Per tand of kies gebruikt u ongeveer één druppel. Daarna plaatst u de fluoridekappen over uw tanden en kiezen.
• Na vijf minuten is de gel goed ingewerkt en kunt u de fluoridekappen uitnemen. Als er nog gel in uw mond zit, kunt u dat uitspugen.
• Het eerste half uur na het uitnemen van de fluoridekappen mag u niet eten of drinken of de mondholte spoelen.
• Spoel na gebruik de fluoridekappen af met koud water. Gebruik geen heet water, omdat dit de kappen vervormt.
• Bewaar de fluoridekappen vervolgens droog.

Fluoride mondspoelmiddel

Als u het advies krijgt met een neutraal fluoridemondspoelmiddel te spoelen, moet u met dit mondspoelmiddel één keer per dag gedurende één minuut uw mond spoelen. U mag niet met water naspoelen.

Voeding

Vanwege de verminderde bescherming van uw speeksel voor uw gebit is het ook erg belangrijk dat u op uw voeding let en het aantal eetmomenten beperkt.

Het standaardvoedingsadvies bij een droge mond is:

• Eet of drink maximaal zeven keer per dag iets. Hieronder vallen de drie hoofdmaaltijden (ontbijt, lunch, avondeten) en maximaal vier tussendoortjes per dag.
  Vuistregel: neem na het eten of drinken minstens twee uur niets meer. Zo krijgt uw gebit voldoende kans om te herstellen.
• Eet of drink één uur voor het tandenpoetsen geen zure producten.
• Eet of drink niet meer na het laatste tandenpoetsen. Neem ook geen eten of drinken mee naar bed.

Als het nodig is, kunt u een individueel voedingsadvies krijgen, eventueel aan de hand van een door u bijgehouden voedingsdagboek.

Mondhygiëne bij chemotherapie

(Deze tekst is ook te lezen in de folder Mondhygiëne bij chemotherapie.)

De middelen die bij chemotherapie gebruikt worden kunnen het slijmvlies in uw mond aantasten. U kunt bijvoorbeeld last krijgen van:

• droge en/of pijnlijke mond;
• zwelling en/of roodheid van het slijmvlies;
• witte plekken, blaartjes en/of wondjes in de mond;
• slikproblemen als gevolg van bovenstaande klachten.

Om dit te voorkomen is het belangrijk uw mond en gebit goed schoon te houden.

Hier volgen enkele adviezen die u kunnen helpen bij een goede mondverzorging. Het is belangrijk dat u ze goed doorleest zodat u een goede mondhygiëne kunt toepassen.

Droge en/of pijnlijke mond

Chemotherapie kan een droge mond veroorzaken. Dit komt door de verminderde functie van de speekselklieren. U kunt dan gebruikmaken van mondbevochtigingsgels en -sprays. Deze producten zijn bij de apotheek verkrijgbaar. De kosten voor een mondbevochtigingsproduct worden in principe niet vergoed door uw zorgverzekeraar.

Als u een pijnlijke mond heeft, kan het drinken van koud water of het zuigen op een ijsblokje verlichting van de pijn geven. Als deze klachten u het eten en/of drinken moeilijk of onmogelijk maken, stelt u dan uw behandelend arts op de hoogte. De arts kan u dan eventueel medicijnen voorschrijven.

Adviezen voor mondverzorging van het eigen gebit

• Poets drie keer per dag met een zachte tandenborstel (eventueel elektrisch) en een milde tandpasta met fluoride. Vervang de tandenborstel regelmatig (minimaal vier keer per jaar).
• Maak met een flossdraad, tandenstoker of rager de ruimte tussen uw tanden en kiezen schoon.
• Spoel de mond vier keer per dag met een zoutoplossing. Hiermee reinigt u de gehele mondholte. Doe dit gedurende één minuut en vergeet daarbij de wangzakken niet. U kunt de zoutoplossing eenvoudig zelf maken door twee theelepels keukenzout op te lossen in één liter (lauw) kraanwater.
• Verzorg daarna uw lippen en mondhoeken met vaseline uit een tube (zonder recept verkrijgbaar bij uw apotheek). Gebruik hiervoor in verband met hygiëne geen Labello of andere vette lipstiften.

Als tandenpoetsen niet mogelijk is

Tijdens de chemokuur kunnen, ondanks een goede mondverzorging, pijnlijke plekken en/of blaren ontstaan. Hierdoor kunt u problemen krijgen met tandenpoetsen. Dit kan leiden tot tandplaquevorming, ontstekingen van het tandvlees en ongewenste vermenigvuldiging van bacteriën. Deze klachten kunnen niet helemaal voorkomen worden. Met onderstaande adviezen kunt u uw pijnlijke mond zo goed mogelijk verzorgen.

Adviezen voor mondverzorging bij een pijnlijke mond

• Blijf uw mond vier keer per dag spoelen met een zoutoplossing.
• Spoel daarnaast twee keer per dag met chloorhexidine-mondspoeling zonder alcohol. Een chloorhexidine-mondspoeling vernietigt de bacteriën in de mond en voorkomt dat er ontstekingen van het tandvlees of ongewenste vermenigvuldiging van bacteriën in de mond kunnen ontstaan. Een chloorhexidine-mondspoeling is zonder recept verkrijgbaar bij de apotheek. De kosten worden niet vergoed door uw zorgverzekeraar.
• Gebruik geen flossdraad, tandenstoker of rager, omdat dit mogelijk pijnlijk kan zijn.

Adviezen voor mondverzorging van een gebitsprothese (kunstgebit)

• Maak uw prothese na iedere maaltijd en vóór de nacht schoon met water en zeep. Gebruik hierbij een harde protheseborstel.
• Bewaar de gebitsprothese droog.
• Spoel de prothese af onder de kraan voordat u hem gaat gebruiken.
• Spoel na het schoonmaken van de prothese de mond (zonder prothese) met een zoutoplossing. Doe dit gedurende één minuut en vergeet daarbij de wangzakken niet. U kunt de zoutoplossing eenvoudig zelf maken door twee theelepels keukenzout op te lossen in één liter (lauw) kraanwater.
• Verzorg daarna uw lippen en mondhoeken met vaseline uit een tube (zonder recept verkrijgbaar bij uw apotheek). Gebruik hiervoor in verband met hygiëne geen eigen lippenbalsem of andere vette lippenstiften.
• Als uw mondslijmvlies gevoelig of beschadigd is, probeer dan uw prothese zoveel mogelijk uit te laten. U kunt uw prothese bijvoorbeeld alleen tijdens het eten dragen.

Braken

Als u tijdens de chemokuur moet braken, spoel dan na het braken altijd uw mond met water.

Aanvullende adviezen voor hematologische patiënten

Als u behandeld wordt door een hematoloog en u krijgt een behandeling met intensieve chemotherapie, dan gelden voor u aanvullende adviezen voor mondverzorging (zie Mondverzorging bij intensieve chemotherapie).

Na uw behandeling met chemotherapie

Het is belangrijk om ook na de behandeling met chemotherapie uw mond goed te blijven verzorgen.

Mondverzorging bij intensieve chemotherapie

(Deze tekst is ook te lezen in de folder Mondverzorging bij intensieve chemotherapie.)

De middelen die tijdens intensieve chemotherapie gebruikt worden, kunnen uw mondslijmvlies en speekselklieren aantasten. U kunt hierdoor last krijgen van een pijnlijke of droge mond. De mond kan ook gemakkelijk geïnfecteerd raken, omdat uw weerstand als gevolg van de chemotherapie lager wordt. Om infecties in de mond zoveel mogelijk te beperken, is het belangrijk uw mond en gebit goed schoon te houden.

Hier volgen enkele adviezen die u kunnen helpen bij een goede mondverzorging. Als het nodig is, helpen de verpleegkundigen van de verpleegafdeling u hierbij.

Het focusonderzoek

Voorafgaand aan de intensieve chemotherapie verwijst uw internist-hematoloog u naar de afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie voor een zogenaamd focusonderzoek. Tijdens dit onderzoek inspecteert de kaakchirurg uw mondslijmvliezen en uw gebit. Daarnaast worden er röntgenfoto’s van uw gebit en/of kaken gemaakt. Als er problemen zijn met uw gebit die tot complicaties kunnen leiden tijdens de behandeling met chemotherapie, dan worden deze zo snel mogelijk verholpen.

Droge mond

Als u tijdens de chemokuur een erg droge mond heeft, dan kunt u gebruikmaken van mondbevochtigingsgels en -sprays. Deze producten zijn bij de apotheek verkrijgbaar. U heeft hiervoor geen recept nodig. De kosten voor een mondbevochtigingsproduct worden in principe niet vergoed door uw zorgverzekeraar.

Braken

Spoel na het braken altijd uw mond met mineraalwater (zonder koolzuur).

Adviezen mondverzorging van het eigen gebit

• Poets driemaal daags uw tanden met een zachte (eventueel elektrische) tandenborstel en milde tandpasta met fluoride.
• Spoel uw mond vier keer per dag met een fysiologische zoutoplossing. Deze flesjes zijn op de verpleegafdeling verkrijgbaar. Hiermee reinigt u de gehele mondholte. Doe dit gedurende één minuut en vergeet daarbij de wangzakken niet.
• Smeer daarna uw lippen en mondhoeken dun in met vaseline uit een tube. Gebruik hiervoor in verband met hygiëne geen Labello of andere vette lipstiften.
• Als u gewend bent om gebruik te maken van flossdraad, tandenstoker of een rager voor uw mondverzorging, dan is dat tijdens de chemokuur toegestaan.

De tandenborstel

U krijgt iedere week een nieuwe tandenborstel van de verpleegkundige, tenzij u met een elektrische tandenborstel poetst. Zorg dan dat u een nieuw opzetborsteltje meeneemt. Gebruik geen water uit de kraan, maar mineraalwater of gedestilleerd water voor het reinigen van de tandenborstel. De tandenborstel moet zo droog mogelijk bewaard worden. Na gebruik uitslaan en met de kop naar boven in een bekertje in de badkamer zetten. Leg uw tandenborstel niet (onbeschermd) in een lade of op de wastafel!

Als tandenpoetsen niet mogelijk is

Als het poetsen met de tandenborstel niet meer mogelijk is vanwege pijn of als het poetsen bloedingen veroorzaakt, kunt u ter vervanging twee tot drie keer per dag spoelen met een chloorhexidine-mondspoeling zonder alcohol. Een chloorhexidine-mondspoeling doodt een deel van de bacteriën en schimmels in de mond en voorkomt dat er ontstekingen van het tandvlees of ongewenste vermenigvuldiging van bacteriën in de mond kunnen ontstaan. Het helpt echter niet om mondklachten te voorkomen. Een chloorhexidine-mondspoeling is zonder recept verkrijgbaar bij de apotheek. De kosten worden niet vergoed door uw zorgverzekeraar.

Als het gebruik van flossdraad, tandenstoker of rager pijnlijk is of bloedingen veroorzaakt, kunt u hier tijdelijk mee stoppen.

Adviezen mondverzorging bij een gebitsprothese (kunstgebit)

• Maak uw prothese na iedere maaltijd en vóór de nacht schoon met uw tandenborstel en gedestilleerd water of mineraalwater en neutrale zeep.
• Spoel uw mond vier keer per dag met een fysiologische zoutoplossing. Deze flesjes zijn op de verpleegafdeling verkrijgbaar. Hiermee reinigt u de gehele mondholte. Doe dit gedurende één minuut en vergeet daarbij de wangzakken niet.
• Smeer daarna uw lippen en mondhoeken dun in met vaseline uit een tube. Gebruik hiervoor in verband met hygiëne geen Labello of andere vette lipstiften.
• Bewaar uw gebitsprothese droog.

Gebitsprothese (kunstgebit) uit laten

Gedurende de tijd dat het aantal witte bloedcellen in uw bloed nog sterk verlaagd is, ook wel de ‘dip-fase’ genoemd, adviseren wij u uw gebitsprothese zoveel mogelijk uit te laten. Dit om verdere beschadiging van de mondslijmvliezen te voorkomen. Tijdens de maaltijden en gedurende het bezoekuur kunt u uw gebitsprothese gerust indoen.

De tandenborstel

Gebruik voor het reinigen van uw gebitsprothese een daarvoor bestemde tandenborstel. Deze tandenborstel moet nieuw zijn en u moet zelf uw tandenborstel meenemen.

Vragen

Als u nog vragen heeft, kunt u altijd contact opnemen met uw behandelend arts of met een verpleegkundige van uw verpleegafdeling. Daarnaast kunt u bij twijfel gerust contact opnemen met de afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en vragen naar een mondhygiënist. Op werkdagen van 8.30 – 16.00 uur bereikbaar via telefoonnummer (050) 361 25 61.